Wina w rozwodzie. Jakie są skutki orzeczenia winy? Rozwód z winy obu stron. Alimenty na małżonka.

Stan prawny sierpień 2022 r.

Sąd okręgowy orzekając rozwód pomiędzy małżonkami może rozwiązać małżeństwo za pomocą aż 4 różnych rozstrzygnięć. Pierwsze z nich to tzw. rozwód bez orzekania o winie. W skrócie, rozwód bez orzekania o winie jest możliwy wówczas gdy obydwoje z małżonków wyrażają na niego zgodę i nie chcą podnosić bolesnych dla nich okoliczności, które doprowadziły do rozkładu pożycia. Jeśli chociażby jeden z małżonków nie wyraża zgody na rozwód bez orzekania o winie, wydanie takiego orzeczenia przez sąd nie jest możliwe. O ile nie ma między małżonkami sporu co do kwestii alimentacyjnych czy związanych z opieką nad dziećmi, rozwód bez orzekania o winie przebiega bardzo sprawnie, zazwyczaj na jednej rozprawie trwającej kilkanaście minut.

Drugi ze „sposobów” rozwiązania związku małżeńskiego to rozwód z wyłącznej winy jednego małżonka. Wówczas Sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, wysłuchuje świadków, ocenia dokumenty i orzeka, że winny rozkładowi wspólnego pożycia jest mąż lub żona.

Jakie konsekwencje prawne ma orzeczenie winy jednego z małżonków w rozwodzie?

W pierwszej kolejności należy zdementować powszechne przekonanie, że ustalenie winy w rozwodzie ma jakikolwiek wpływ na późniejsze postępowanie w sprawie o podział majątku wspólnego. W sprawie o podział majątku wspólnego Sąd bierze pod uwagę zupełnie inne okoliczności, o których napiszę w innym wpisie. Wina w rozwodzie może mieć jednak pewne przełożenie finansowe w ustaleniu obowiązku alimentacyjnego na rzecz małżonka niewinnego. Czyli małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia może zostać zobowiązany do płacenia alimentów na rzecz małżonka niewinnego. Nie zawsze orzeczenie o wyłącznej winie małżonka będzie się jednak wiązało ze zobowiązaniem go do alimentacji. Zgodnie z art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Jak wynika z treści tego przepisu, aby Sąd mógł zasądzić na rzecz małżonka niewinnego alimenty, małżonek niewinny musi zgłosić takie żądanie, jak również musi wykazać, że jego sytuacja materialna po orzeczeniu rozwodu ulegnie istotnemu pogorszeniu. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 91/86: Dla oceny, czy przesłanka istotnego pogorszenia sytuacji materialnej występuje, przeprowadzić należy porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie. Nie są natomiast istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w położeniu materialnym małżonka niewinnego w czasie pomiędzy faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu. W omawianej sytuacji uprzywilejowanie małżonka niewinnego polega na tym, że może on żądać alimentów od małżonka winnego, chociażby nie znajdował się w niedostatku. Przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stropy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, aniżeli tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę.

Obowiązek alimentacyjny orzeczony z powodu pogorszenia się sytuacji materialnej po rozwodzie ma zakres szerszy niż ten wynikający z niedostatku – małżonek niewinny może żądać kwot pozwalających mu na utrzymanie stopy życiowej na dotychczasowym poziomie.

Jeśli małżonek winny jest stroną słabszą ekonomicznie od małżonka niewinnego, zaś nic nie wskazuje na to aby stopa życiowa małżonka niewinnego po rozwodzie mogła się obniżyć to najprawdopodobniej pomimo orzeczenia wyłącznej winy, Sąd nie obciąży małżonka winnego obowiązkiem alimentacyjnym.

Co wówczas daje nam orzeczenie o winie?

Po pierwsze satysfakcję małżonka niewinnego, o ile takiej oczekuje oraz jest gotów na przykre  i czasami długotrwałe postępowanie dowodowe w przedmiocie wykazania wyłącznej winy.

Po drugie, orzeczenie o wyłącznej  winie, daje małżonkowi niewinnemu pewnego rodzaju ochronę przed obowiązkiem alimentacyjnym, którego małżonek mógłby od niego żądać w razie popadnięcia w niedostatek, czyli także już po orzeczeniu rozwodu, w przyszłości. Jak wynika z art. 60 § 1 kro:

Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Zatem, alimentów z powodu niedostatku nie może żądać ten, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego: „Za znajdujące się w niedostatku zatem należy uważać osoby, które nie mogą własnymi siłami zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, nie posiadają własnych środków w postaci wynagrodzenia za pracę, emerytury czy renty, ani też dochodów z własnego majątku. Do środków własnych jednak nie można zaliczyć tych środków, które zostały uprawnionemu do żądania alimentów dostarczone przez inne osoby bez obowiązku prawnego, czy w wykonaniu obowiązku alimentacyjnego, lecz poza jego obowiązkowym zakresem.” uchwała SN(CI) z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNC 1988, nr 4, poz. 42. Wyróżniamy zatem dwa rodzaje obowiązku alimentacyjnego na małżonka – z powodu niedostatku oraz z powodu pogorszenia sytuacji materialnej przy czym wyłącznie ten drugi związany jest z orzeczeniem o winie w rozwodzie.

Kolejnym „sposobem” rozwiązania związku małżeńskiego jest jego rozwiązanie przez rozwód z winy obu stron. Oznacza to, że toku postępowania dowodowego sąd ustala, że każdy z małżonków w jakiejś części przyczynił się do rozkładu wspólnego pożycia. Wówczas każdy z małżonków może żądać od drugiego alimentów w razie popadnięcia w niedostatek. Co ważne, sąd orzekający nie miarkuje winy. Zatem jeśli np. żona jest winna rozkładowi pożycia w 95%, zaś mąż w pozostałych 5%, sąd rozwiąże małżeństwo przez rozwód z winy obu stron. Należy jednak pamiętać, że nie każde negatywne zachowanie małżonka względem drugiego będzie uznane za zawinione i będzie stanowiło przesłankę do przypisania mu przez sąd winy w rozwodzie.

Czwartym, dosyć rzadko występującym orzeczeniem w sprawie o rozwód jest rozwiązanie małżeństwa z ustaleniem, że strony nie ponoszą winy za rozkład pożycia. Takie rozstrzygnięcie może zapaść w sytuacji, w której do rozkładu pożycia małżonków doszło wskutek choroby, w szczególności choroby psychicznej jednego z nich. Oczywistym jest, że choroba nie może zostać uznana za zawinioną, bowiem żaden z małżonków nie ma na nią wpływu, dlatego też przyjmuje się, że sąd w sentencji wyroku, w przypadku choroby psychicznej będącej przyczyną rozkładu pożycia, powinien wskazać, że małżonkowie winy za ten rozkład nie ponoszą nawet pomimo tego, że strony żądają ustalenia winy w wyroku rozwodowym. Na marginesie wskazać należy, że wystąpienie u któregokolwiek z małżonków choroby psychicznej, nawet wpływającej na wspólne pożycie, nie zawsze będzie wyłączało możliwość ustalenia winy w rozkładzie pożycia przez Sąd: „Choroba psychiczna małżonka nie wyklucza przypisania mu winy trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.” Wyrok SN z 5.01.2001 r., V CKN 915/00, OSP 2001, nr 6, poz. 92.Treść orzeczenia zależna będzie zatem od wyników przeprowadzonego przez sąd postępowania dowodowego. Jeśli chodzi o skutki alimentacyjne takiego orzeczenia pomiędzy małżonkami to będą one kształtować się tak samo jak w przypadku rozwodu bez orzeczenia o winie lub orzeczenia o winie obu stron.

            Podsumowując:

1. Przy rozwodzie bez orzekania o winie/przy orzeczeniu z winy obu stron/z ustaleniem, że małżonkowie nie ponoszą winy za rozkład pożycia – każdy z małżonków może żądać od drugiego alimentów w razie popadnięcia w niedostatek, ale nie może ich żądać ze względu na istotne pogorszenie sytuacji materialnej po rozwodzie.
2. Przy rozwodzie z wyłącznej winy jednego z małżonków, małżonek niewinny może żądać zarówno alimentów z uwagi na pogorszenie sytuacji materialnej po rozwodzie, jak i z uwagi na popadnięcie w niedostatek, ale małżonek wyłącznie winny nie może żądać alimentów od małżonka niewinnego ani w przypadku pogorszenia sytuacji materialnej na skutek rozwodu, ani w przypadku popadnięcia w niedostatek.

Powyższe regulacje stanowią, że małżonkowie w określonej sytuacji mogą żądać ustalenia obowiązku alimentacyjnego, ale nie oznacza to, że sąd uzna to żądanie za zasadne i że alimenty zostaną zasądzone.

Należy pamiętać, że każdorazowo rozwiązanie małżeństwa przez rozwód w jakikolwiek sposób jest możliwe przy wystąpieniu pozytywnych przesłanek orzeczenia rozwodu i jednoczesnym braku przesłanek negatywnych. O pozytywnych i negatywnych przesłankach orzeczenia rozwodu przeczytacie Państwo w jednym z poprzednich wpisów dostępnych na moim blogu.